In Leeuwarden is Sociale Zaken van plan de maandelijk in te vullen inkomstenbriefjes af te schaffen. Dit betekent dat mensen in de bijstand voortaan minder papieren hoeven in te vullen. Aanvankelijk was de Sociale Dienst van plan om hier op 1 januari mee te beginnen, maar zoals werd bericht, is dit enige maanden uitgesteld, vermoedelijk vanwege de perikelen rond de 'voorlopige teruggaven' van de inkomstenbelasting.
Uit de Leeuwarder Courant van 29-11-2000 (begon op voorpagina):
LEEUWARDEN - Voor de 4100 bijstandsgerechtigden in Leeuwarden is er volgend jaar bij wijze van proef veel minder papieren rompslomp. Met ingang van januari worden de zogeheten inkomstenbriefjes afgeschaft. Het is een proef van twee jaar, samen met de steden Apeldoorn en Tilburg. De betrokken ambtenaren kunnen op deze wijze meer tijd vrijmaken voor het opsporen van fraude. Dat zal voortaan ook harder worden gestraft.
Meer hierover op pagina 21.
LEEUWARDEN - De Leeuwarder Sociale Dienst gaat de 4100 bijstandsgerechtigden
voortaan vriendelijker controleren op fraude en strenger straffen als
steunfraude wordt ontdekt.
Er komt ruime voorlichting over de bijstandsregels, gekoppeld aan stelselmatige vergelijking van databestanden, een selectieve controle en een
snellere bestraffing.
Het gaat om een proef van twee jaar, waarvoor Leeuwarden, Apeldoorn en Tilburg samen ruim ¦1,7 miljoen hebben ontvangen van het ministerie van sociale zaken.
Het departement vindt dat de controle op bijstandsfraude in den lande sterk
voor verbetering vatbaar is.
[De proef staat bekend als het 'LAT-project', dus Leeuwarden, Apeldoorn,
Tilburg.]
Met ingang van januari [dat wordt dus enkele maanden later] worden de maandelijkse inkomstenbriefjes afgeschaft. In plaats daarvan krijgen de bijstandstrekkers mutatieformulieren, zoals die ook al voor de uitvoering van de kinderbijslag in zwang zijn. Cliënten van de sociale dienst moeten hierop zelf wijzigingen in hun persoonlijke omstandigheden doorgeven.
Daarnaast krijgen zij eens per halfjaar een statusformulier met alle relevante gegevens, dat zij naar waarheid moeten aanvullen of ondertekenen. Deze verlichting van de papieren rompslomp biedt de ambtenaar gelegenheid meer werk te maken van controle buiten de cliënt om.
[Het klinkt aardig, de afschaffing van de inkomstenbriefjes, maar hoe hoog wordt de prijs die men hiervoor gaat betalen?
Wordt het een soort Stasi-achtige situatie waarbij men er nooit zeker van is op welke wijze men nu weer in de gaten wordt gehouden?
Een situatie waarbij iedereen wordt beschouwd als potentiële fraudeur, waarbij je voortdurend je 'onschuld' moet bewijzen?
Vermoedelijk gaat het er om naar buiten toe een dergelijk beeld te scheppen
waarbij het realiteitsgehalte er minder toe doet: Aldus krijg je een sfeer van permanente 'angst' of 'dreiging' in de zin van : 'Je wordt permanent in de gaten gehouden, dus probeer maar niks...'
Kortom: Gewoon een DDR-modelletje.]
Hiertoe zal via het landelijke inlichtingenbureau [Niet te verwarren met de SIOD, de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst; het nieuwe broertje van de FIOD] vaker worden nagegaan hoe betrokkenen bij andere uitkeringsinstanties, de Belastingdienst en de studiefinanciering bekend staan. Verder zal de sociale dienst "risicoprofielen" opstellen. Mensen die aan zo'n profiel voldoen, zullen extra worden gecontroleerd.
[Op 14-12-2000 behandelde de Commissie Welzijn het voorstel. Bij het voorstel
hoorde uiteraard ook een nota 'Het LAT-Project', 'Een LAT-relatie in
hoogwaardige handhaving Abw'.
Hierin wordt o.a. gesproken over twee soorten risico's voor een sociale dienst: Ten eerste is SZ in haar controlepraktijk afhankelijk van andere bronnen, waarvan de tijdige beschikbaarheid en daadwerkelijke toegankelijkheid in de huidige praktijk een controlerisico van de eerste soort vormen; zo stelt de nota. Het valt simpel in te zien dat SZ het liefst toegang zou hebben tot zoveel mogelijk bestanden en gegevens, alsof die bestanden en gegevens zouden zijn aangelegd en verzameld om SZ van dienst te zijn.
De nota stelt verder dat de uitvoeringsinstantie bij de controle van de aangereikte gegevens (deels) afhankelijk is van de betrokken cliënt zelf.
Het verhaal dat deze vertelt en de onderliggende bewijsstukken die deze zelf verstrekt vormen noodzakelijkerwijs een controlerisico van de tweede soort.
Maar: Wat kan of moet de aanvrager dan nog meer doen dan 'papieren bewijstukken' tonen?!
Getuigen meenemen?
SZ uitnodigen om maar op huisbezoek te komen?
Het antwoord is simpel: Per definitie kan 'de cliënt' nooit genoeg 'bewijsmateriaal' aandragen omdat er per definitie van uit wordt gegaan dat hij/zij een potentiële fraudeur is. De nota heeft het over 'het risico dat door de cliënt aangeboden papieren werkelijkheid niet vanzelfsprekend overeen behoeft te komen met de feitelijke. Daardoor kan de cliënt - die daar op uit is - de rechtmatigheids- of claimbeoordeling (deels) beïnvloeden.'
De nota stelt dat er daarom 'adequaat' moet worden gecontroleerd en dat de
cliënt 'alle benodigde informatie' moet leveren. En dat gaat dus veel verder dan alleen papieren bewijsstukken. De nota noemt op dit punt:
a. Administratieve controle:
1. Checken via een checklist van de aangereikte info op tijdigheid en volledigheid. (Je zult maar een administratieve chaoot zijn... Ik zou ze niet graag de kost willen geven...)
2. Het vergelijken van de aangereikte informatie met bewijsstukken welke door de cliënt zelf aangereikt worden: juistheidscontrole via verificatie.
(Wat moet ik me hierbij voorstellen: Huurcontract wordt op voorhand als fake
gezien? SZ belt de WBC om dit te checken?)
3. Het vergelijken van de aangereikte informatie met andere primaire of secundaire bronnen buiten de cliënt om: juistheidscontrole via validatie.
b. Inhoudelijke controle:
1. Juistheidscontrole door het doen van een waarneming (b.v. huisbezoek)
2. Juistheidscontrole door gerichte dossieranalyse bij specifieke twijfel.
3. Juistheidscontrole door gespreksvoering -doorvragen en confronteren-
4. Juistheidscontrole door consensual validation: gespreksvoering om specifiek gerezen twijfel of onzekerheid weg te nemen.
Dus toch 'huisbezoek' en veel 'verhoor' alsof je op voorhand al verdacht bent
door de euvele moed om een bijstandsuitkering aan te vragen. Zie m.n. punt 3
en 4 hierboven. Dat zal niet in alle gevallen gebeuren: De nota spreekt van
'controle op maat': "Daar waar de meeste frauderisico's verondersteld worden,
wordt er intensief (diepgaand, zowel administratief als inhoudelijk)
gecontroleerd. Als er weinig aanleiding is tot verhoogd risico, kan volstaan
worden met een standaard administratieve controle op een beperkt aantal
punten."
Let wel: Het gaat hier om vermeende 'risico's'. Een risico is iets dat je op
voorhand meent te lopen. De vaststelling van een risico is in dit kader een
uitspraak over de waarschijnlijkheid van menselijk gedrag in de toekomst en
dat is altijd glad ijs. Let ook op: '... waar de meeste frauderisico's
VERONDERSTELD worden...'.
De nota signaleert 'cliëntstrategieën' waarop met de huidige praktijk 'moeilijk greep te krijgen' is. In dit verband worden genoemd:
1. Documentfraude: het detecteren van valse documenten (identiteitsbewijzen, handtekeningen, huurcontracten, etc)
M.a.w.: Op voorhand wordt verondersteld dat alles 'vals' is. Als SZ alles eerst wil natrekken duurt het nog veel langer dan nu voordat iemand die geen inkomsten meer heeft, een uitkering toegekend krijgt.
2. Procedurefraude: het inspelen op de controleprocedures van de uitvoeringsorganisatie.
M.a.w.: Veel meer onverwachte huisbezoeken en wellicht 'invallen' van de Sociale Recherche?
3. Verzwijgfraude: het verzwijgen van relevante informatie (inkomsten, vermogen)
4. Constructiefraude: het in elkaar sleutelen van een papieren werkelijkheid, die niet overeenkomt met de feitelijke.
M.a.w.: Nog veel meer: Man komt geregeld bij vrouw op bezoek en dus wonen ze vast stiekum samen?
Of: Persoon verbruikt erg weinig water; hij/zij zal wel niet echt op dat adres wonen?! Dit laatste is geen verzonnen voorbeeld, maar is aantal jaren terug al eens als 'bewijs' geaccepteerd... SZ, ik meen in Sneek, had gegevens opgevraagd van waterleidingbedrijf...
SZ wil nu 'zoveel en systematisch mogelijk 'om de cliënt heen controleren' ofwel 'het benutten van alle reeds bij de dienst aanwezige informatiebronnen' en 'systematisch fraudesignalen via gesprekken met de cliënt checken om zo alle eventuele resterende onzekerheid over de juistheid van de aangereikte informatie weg te nemen'.
Gesteld wordt: "Ieder onderzoekswaardig signaal en niet de periodiciteit, is
aanleiding om een controle naar de rechtmatigheid te starten. Dit betekent dat ieder signaal, ontstaan door systeemkoppelingen (IB, GBA, ZF, Rente-base, RIF) en of door externe signalen (tips, instanties, RIF) en of door interne
signalen (case-managers) input is voor de controle naar de rechtmatigheid.
N.B. Het Inlichtingenbureau signaleert mutaties in de situatie van de cliënt onafhankelijk van de cliënt zelf. Dit principe maakt het mogelijk om de controleprocessen rond de rechtmatigheid 'event driven' te laten sturen en niet meer door periodiciteit."
Kortom: Een Big Brother scenario en geregeld een intimiderend 'verhoor'?
Privacy is uiteraard een vies woord, want 'een bijstandstrekker heeft geen
privacy' bralde Arie van der Zwan al vele jaren geleden.]
Directeur Oebele Herder wilde gisteren niet zeggen welke risicoprofielen zijn
voorzien. Het ministerie van sociale zaken stelt wel als eis, dat bijstandstrekkers op hun verzoek krijgen te horen of zij in een risicogroep
zijn ingedeeld. De profielen worden opgebouwd uit objectieve gegevens en op
basis van ervaringscijfers en de persoonlijke situatie van de betrokken
cliënt.
[Hierin zit pas goed het heikele punt van de hele operatie: Op 14-12-2000
beweerde wethouder Hafkamp tijdens de behandeling in de Commissie Welzijn dat
een risicoprofiel geen risicogroep was, maar hoe zou dat dan moeten? Door op
bovengenoemde wijze 'risicoprofielen' samen te stellen, schep je nl. gewoon
risicogroepen; dat is het punt. Hafkamp haalde als voorbeeld een onderzoek uit Enschede aan waaruit zou zijn gebleken dat mensen met Abw plus neveninkomsten veelal een onjuist bedrag opgaven qua hoogte van de bijverdiensten. Het gaat hier dus vooral om deeltijdbaantjes met een aanvullende bijstandsuitkering.
Hoe dat dan allemaal was vastgesteld vertelde ze er niet bij. Alsof er in
sommige gevallen niet gerommeld wordt met de afdracht van loonbelasting en
sociale premies door de werkgever, terwijl de werknemer dat niet eens hoeft te weten. En alsof SZ er niet om bekend staat dat als je een tijdelijk
deeltijdbaantje hebt, SZ administratief maanden van slag is als je dat baantje niet meer hebt?
Ofwel: Maandenlang daarna gedonder om het juiste uitkeringsbedrag weer te krijgen. En wat zou in dat 'Enschede-model' dan het risicoprofiel moeten zijn? "Mensen met bijbaantjes"? Alsof je daarmee niet op voorhand een hele groep mensen in de verdachtenbank zet.
Ik verwacht overigens niet dat een 'risicoprofiel' zal worden: 'Allochtonen',
omdat dat politiek zwaar beladen is en meteen een rel oplevert, maar tegen
andere groepen verwacht ik wel 'risicoprofilering'.
Wat bv. te denken van 'alleenstaanden'? Potentieel gevaar voor 'partnerfraude' toch? Iedereen 'weet' toch dat alleenstaanden niet echt bestaan en dat ze allemaal stiekum een geld inbrengende 'partner' hebben, vooral alleenstaande vrouwen met kinderen?!
Het principiële bezwaar tegen 'risicoprofielen' is dat statistische gegevens ('objectieve gegevens') niets zeggen over een individu, ervaringscijfers ook niet en de persoonlijke situatie van iemand ook niet en dat je op voorhand wordt gestigmatiseerd en je in feite voortdurend je onschuld moet bewijzen.
Kortom: Je moet de juiste 'gezindheid' vertonen.
Wel of niet frauderen is nog altijd een individuele beslissing, geen 'groepsbeslissing'.
Vaak wordt als argument tegengeworpen: Wie niets te verbergen heeft, heeft ook niets te vrezen.
Oh nee? Wat te denken van het voortdurend inwinnen van informatie achter iemands rug om, de buren met wie je in onmin leeft, SZ die je geregeld aan een 'verhoor' onderwerpt en je achtervolgt met hun voortdurende wantrouwen?
Wie meent dat hij niets te verbergen heeft, moet zijn voordeur maar permanent open zetten of zijn huissleutel afgeven bij SZ of de politie. Tegen een camera in de woonkamer hoeft dan ook geen bezwaar te bestaan. Niets te verbergen toch?
Het komt er m.i. op neer dat in feite een 'zwarte lijst' met namen erop van
mensen die in het verleden werden veroordeeld voor bijstandsfraude, als
'risicoprofiel' nog eerlijker is dan dit, omdat het dan gaat om feiten,
gepleegd door individuele personen.
Natuurlijk zit ook hier een bezwaar aan: Het spreekwoord zegt: 'Eens een dief, altijd een dief' en dat is ook niet juist omdat iemand die 1 keer 'de fout' in gaat daarmee niet automatisch in herhaling vervalt. Ten tweede zijn er ook gradaties: Een administratieve 'maatregel' of 'boete' (Wet Boeten en Maatregelen) is minder 'erg' dan een veroordeling door de rechter. Dat laatste gebeurt pas boven een bepaald fraudebedrag.]
Herder hoopt, dat de nieuwe wijze van werken tot een grotere pakkans leidt.
Als gevolg daarvan kan frauduleus gedrag sneller worden bestraft, voordat de
bedragen zo hoog oplopen dat de strafrechter er aan te pas moet komen.
Sociale diensten mogen fraudes tot ¦12.000 bestuursrechtelijk afhandelen.
Einde LC-bericht. Commentaar tussen [].
Uit de nota is verder op te maken dat:
a. De aanvraagprocedure in de toekomst niet voor elke cliënt meer hetzelfde zal zijn. SZ wil overgaan op 'controle op maat' gebaseerd op 'differentiatie in controle-intensiteit'. Dat wordt dus gebaseerd op die 'risicoprofielen' en dan vooral gericht op de 'juistheid' in 'een aantal welomschreven situaties'.
b. Heronderzoeken: Omdat het moment van heronderzoek voorspelbaar is, is
'procedurefraude' mogelijk, stelt SZ. Tilburg (een van de deelnemende
gemeenten) wil daarom 'een nieuwe heronderzoekssystematiek' invoeren.
Vermoedelijk gaat het dan om heronderzoek op de meest vreemde momenten,
wellicht 'huisbezoek' ed.
c. De maandelijkse inkomstenverklaring wordt afgeschaft. Als redenen worden opgegeven: Ze hebben toch geen 'detectiewaarde' en vergroten de ergernis bij 'de betrouwbare cliënt' die bij herhaling informatie moet geven die al lang bekend is bij SZ. Dit is in feite het enige positieve in het nieuwe beleid van SZ.
d. Er moet volgens SZ een periodieke aanpassing plaats vinden van controleprotocollen op basis van opgedane ervaringen.
Boeiend is ook om te lezen wat het nieuwe 'handhavingsbeleidskader' wordt: De nota stelt wat betreft fraudebestrijding en handhaving, dat preventie de toon gaat zetten. Het gaat er om 'spontane nalevingsbereidheid' te bevorderen. En daarom moet de betrokkene de regelgeving en controlepraktijk die er uit voortvloeit accepteren; zo heet het.
Dit nu is exact wat ik bedoel met 'gezindheidspolitiek': Men moet dus de permanente inmenging in zijn privacy accepteren, men moet het eens zijn met de Abw-regelgeving, men *moet* geregeld de soos uitleg komen geven over van alles en nog wat enz. (Ofwel: Uiteindelijk 'had hij Grote Broer lief'; Orwell's 1984. En wat te denken van indertijd het 'voordeurdelersgedoe' en nu de 'partnerfraude' waarmee samenwonen is verworden tot een politieke daad? 'Sex-crime' heette dat in dat boek...)
In werkelijkheid moeten we helemaal niks: Denk wat je wil en zeg wat je wil over de Abw en laat je nooit intimideren!
De nota wil ook beweren: "Hoewel de wet zelf voorschrijft dat iedereen
zichzelf van wet- en regelgeving op de hoogte moet stellen, blijkt dat in de
lokale praktijk soms heel anders uit te pakken. Cliënten zijn op punten lang niet op de hoogte van zowel hun rechten als plichten."
Wat een onzin: Men wordt geacht de wet te kennen. Dat is heel iets anders.
De reden is, dat als ik mijn buurman om zeep breng, ik anders zou kunnen
zeggen: "Ik wist niet dat dat niet mocht". Maar daarmee is nog niet gezegd dat ik verplicht ben om dat te weten. Een beroep op onwetendheid faalt bij de
rechtbank; dat is alles.
Ook wil SZ de 'gevoelsmatige pakkans' verhogen. De klassieke methode is om een permanente sfeer van angst en achterdocht op te roepen: Wie is die vent op de hoek van de straat? Wat moet die vreemde auto daar? Er wordt gebeld: Wie staat daar aan de deur? Kan ik mijn buren vertrouwen? Kan ik mijn kinderen vertrouwen? Kan ik mijn vrienden vertrouwen of blijkt dat je vrienden je vrienden niet waren?
Kortom: Mensen met een bijstandsuitkering kunnen zichzelf maar het beste beschouwen alsof zij zich in een oorlogssituatie bevinden, waarbij het land is bezet door een vijandige mogendheid.
Dit gaat niet alleen mensen aan met deze uitkering, maar iedereen: Het leidt tot een paranoïde maatschappij: De soos voor de deur, de camera's in de straat enz.
Cynisch stelt de nota: "Iedereen heeft recht op controle en sommigen een beetje meer", zodat ik denk dat het tijd wordt dat we weer eens een lijstje
namen van SoPo's publiceren. Wie controleert per slot van rekening hen anders?
De nota stelt ook dat men meer gaat doen aan 'voorlichting' over o.a.:
Commentaar: Dezelfde informatie wordt herhaaldelijk gevraagd; mensen ervaren bv. het moeten laten zien van pakken dagafschriften als vernederend en privacy-schendend en de houding van sommige medewerkers is soms ook neerbuigend en bevoogdend. De ratio is soms de mensen het leven zo zuur mogelijk maken opdat ze snel 'oprotten' uit de Abw. Dat noemen ze 'activerend arbeidsmarktbeleid'.
SZ is in feite niet meer dan een machine, niet zozeer gericht tegen 'de individuele cliënt' in het algemeen, maar een cliënt-onvriendelijke burocratie, een soort 'laatste station' aan de 'onderzijde van de maatschappij'.
Vermoedelijk gaat een van de 'risicoprofielen' zich hier op richten: Eerst de 'voorlichting', dan verscherpte controle. In het slechtste geval zou dit ook kunnen betekenen dat SZ gaat zoeken naar LAT-relaties onder het motto: Het bed delen brengt ook het vermoeden met zich mee dat de portemonnee wordt gedeeld...
Over de 'risicoprofielen' stelt de nota nog: "Controle op maat houdt in: hoe meer risico, hoe intensiever de benodigde controle. Het werken met risicoanalyse en onderbouwde geobjectiveerde risicoprofielen en -situaties hangt hier direct mee samen."
Commentaar: En de mate van 'risico' wordt weer bepaald door het 'risicoprofiel' dat op voorhand al is gemaakt. Kortom: Een cirkelredenering.
Het heet, dat voor cliënten die voldoen aan een risicoprofiel in het verlengde van een administratief vooronderzoek inhoudelijke controle en gespreksvoering (consensual validation) nodig is 'om vast te stellen of de gepresenteerde papieren werkelijkheid inderdaad de feitelijke is. Ook kan steekproefgewijs op risicogebieden door alle soorten cliënten heen intensieve nacontrole plaatsvinden.'
Commentaar: Dus 'operatie bijverdiensten', 'operatie samenwonen' enz.
Doet me wat denken aan de omstreden 'operatie Zoeklicht' in Amsterdam.
En die 'validation' zal wel o.a. neerkomen op onverwacht huisbezoek en als je
dat weigert omdat je dat net erg ongelegen uitkomt, ben je uiteraard meteen
zeer verdacht...
Opgemerkt wordt nog dat het frauderisico wordt bepaald met behulp van risicosituaties en risicocategorieën en dat deze profielen constant worden geactualiseerd en onderbouwd (gelegitimeerd) o.a. met behulp van signalen die 'back office' zijn verzameld en geanalyseerd.
Commentaar: Anonieme aangiftes, SoPo-infowerk, vooroordelen?
Back-office: De keukentafel van de buurvrouw?!
Over de 'poortwachtersfunctie' wordt o.a. gesteld: dat in het licht van het principe 'werk boven inkomen' het met name de inkomensverstrekking en de
(re-)activering onderdelen of aspecten zijn die tijdens de poortfase aan de
orde moeten komen en men noemt dit een verschuiving van prioriteiten.
De huidige uitoefening van de poortwachtersfunctie moet critisch worden
bekenen, stelt SZ.
Commentaar: Wat dat nu al kan betekenen is bekend: Mensen die een uitkering aanvragen omdat ze geen enkele inkomstenbron meer hebben, worden afgescheept met: 'Ga eerst maar meer pogingen doen om werk te vinden' en hun aanvraag werd gewoon niet in behandeling genomen. Intussen ging de huur door en raakte het laatste spaargeld, verdiend met losse deeltijdbaantjes op. De woningcorporaties beginnen al te dreigen met deurwaarders bij te late betaling van de huur (is nieuw beleid tegenwoordig van Nieuw Wonen Friesland) dus het gevaar van huisuitzetting na enige maanden is niet denkbeeldig. Het bovenstaande berust op een praktijkgeval en de soos probeert dat vooral tegen jongeren, hierbij 'vergetend' dat iedereen zonder middelen van bestaan rechtheeft op algemene bijstand.
Tenslotte: SZ wil ook de Cliëntenraad gebruiken als 'joodse raad' door het vormen van 'cliëntenpanels' en hen te misbruiken ter 'legitimatie' van de risicoprofielen. Dan kan SZ zeggen dat 'de cliënten' geraadpleegd zijn en hun zegen hieraan gaven...
Uiteraard staat er nog veel meer in de nota. Wie van de leden e.e.a. wil inzien: Bel even of stuur een e-mail.
Secretariaat Ver. PEL