GEEN KLACHTENPROCEDURE

Een enkele maal is het in het nieuws: iemand in de burelen van gemeentekantoor is zich te buitengegaan aan geweld. Onlangs is iemand door vier agenten eruit gezet, niet zonder schade en kneuzingen aan de zijde van de agenten. De suggestie werd toegevoegd, dat het een bijstandstrekker betrof. Direct daarna valt de doofdeken over zo'n geval, als het niet meteen wordt gesmoord en niet in de media komt.
Als er een geval van agressie naar buiten komt is de reactie van buitenstaanders vaak: hoe komt dat nou, was dat nodig, we leven toch in een fatsoenlijk land? Aan de vraag kun je al weten dat het buitenstaanders zijn, die nog nooit zelf met de uitkeringsproblematiek of met de bijstand in aanraking zijn geweest.

Over het bovenstaande geval, in de randstad, dat maar één keer in het nieuws is geweest beschik ik over geen enkele feitelijkheid wat betreft reden en toedracht, maar dat zoiets gebeurt is bekend. In de wachtkamer van de sociale dienst van onze stad hangt in het oog vallend een bordje dat men bij luidruchtig gedrag al wordt verwijderd. Hoe een ambtenaar bijna door een loket heen wordt getrokken is op onnavolgbare wijze door Jan Sanders (van de Pieter Schoen kalenders, nu Sigma) uitgebeeld. Voor een geval op zich neem ik het dus niet op, ik zoek naar de onderliggende trend; wat is de onzichtbare onderstroom.

Laten we eerst constateren, dat het nog nooit zo goed met de economie is gegaan. Toch profiteert lang niet iedereen ervan. Er is een groep die zichzelf salarisverhoging kan geven en opties kan toedelen. Aan de andere kant is er een groep die in het overleg nauwelijks de inflatie gecompenseerd kan krijgen bij de jaarlijkse of meerjaarlijkse loononderhandelingen. Dat is de klassieke tweedeling. Maar er is ook nog een onderklasse, die afhankelijk is van de uitvoering van regelingen, waarover ze zelf niets te zeggen hebben. Inderdaad de begiftigden van het nationale sociaal beleid hebben niets te zeggen over de op hun hoofd neerkomende regelingen en uitvoeringspraktijken. Daar zijn ze het lijdend voorwerp van. Nederland is dus niet tweegedeeld, maar driegedeeld.

De twee klassen die werken hebben hebben nog alle manoevreerruimte in het maatschappelijk leven. Hoogstens beperkt door het aantal gewerkte uren en de erbij behorende salarisstrook. Maar zijn er klachten, dan kan men zich bij deze en gene, tot en met de hoogste baas toe vervoegen. Je kunt zeggen dat het werk en het bedrijf belang hebben bij een soepelheid, om het bedrijf geolied te laten draaien. Zo zijn ze in zekere mate afhankelijk van elkaars arbeidsplezier. Degenen die afhankelijk zijn van een uitkering hebben de mogelijkheid niet om naar de baas of de lijnchef te stappen en of een vraag of een grief neer te leggen. Als er al vragen zijn over een bepaalde zaak of regeling, dan kan diegene niet even informeel vragen: hoe zit dat. Of het door een administrateur uit laten leggen, die hij in de pauze heeft gestrikt om over een half uur even langs te komen.

Degene die iets te vragen heeft, bij de sociale dienst moet daarvoor op zijn minst een formele afspraak maken, per telefoon. Wel beperkt door de spelregels: tussen negen en half tien en uitsluitend met de eigen ambtenaar. Alles wat in het normale leven vanzelfsprekend is, het recht op een gewone communicatie is voor de onderklasse een gunst die hem of haar tegenwoordig maar met moeite wordt toegestaan. Een ander onderliggend verschijnsel valt af te leiden uit de naamgeving van de verschillende regelingen, en uitvoeringsorganisaties. In feite is het in de Nederlandse wetgeving vastgelegd dat iemand die zekere rechten had verworven, deze niet meer zou verliezen. Botweg gezegd, eenmaal afgekeurd, altijd afgekeurd.

Voor werkelozen was er een traject vastgesteld: via de WW naar de WWV en dan naar de bijstand. Toen de politiek vond dat er wel een groot aantal afgekeurden bleek te zijn en de uitvoering nogal duur uitviel toen werd de regeling veranderd. Er volgden herkeuringsgolven en het resultaat was dat een groot deel van de afgekeurden goed werd gekeurd voor niet bestaande beroepen. Dat werd een behoorlijk percentage minder uit te keren via de regeling. Zo werden de WW en de WWV van hun toegankelijkheid ontdaan, de laatste is geheel verdwenen, en ingekort om ook hier de uitvoering minder te doen kosten. Door verandering van naamgeving kunnen rechten worden gekort, dus worden dit soort zaken in coalitieverdragen afgesproken en door de kamer gejast. Dat de uitvoering van dit soort zaken ook geprivatiseerd werd hoeft geen betoog. Dat de nieuwe managers in deze nieuwe bedrijven zichzelf een fors salaris gaven is niets bijzonders, het nut van privatisering is vooral duidelijk voor degenen die regelen, degenen die beregeld worden ondervinden vooral de nadelen, de kortingen en de chicanes.

Privatiseren is ook de geldstroom veranderen. Een nieuwe geldgever kan ook nieuwe eisen stellen: de CTSV is al een paar keer op de vingers getikt door een andere toepassing van regels dan de wet had voorzien bij de instelling ervan. Maar het moet mensen wakker hebben gemaakt. Als de geldstroom veranderd kan worden, kunnen de regels tegelijkertijd worden veranderd. Wat betreft de bijstand, toch wel het povere eind aan de vangnet regelingen, is men daar nu aangekomen om geldstroom en naam te veranderen.

Kort gezegd er zijn drie manieren om verworven rechten in te korten.
Door inperking van de regels, door het scheppen van een geprivatiseerde instelling die de uitvoering gaat doen en de verandering van de geldstroom.
En dit alles gepaard aan een fundamentele wijziging van het verworven recht, dat degene die onder verdenking van Fraude valt moet bewijzen dat er geen sprake van Fraude is. De omgekeerde bewijslast, die verklikkers aan de macht helpt om mensen die het toch al niet zo makkelijk hebben, soms geheel in een psychose te brengen. Voorzover men niet in de maatschappij mee kan draaien, de uitgekeerde bedragen zijn daar te klein voor, komt men zo ook nog in een psychisch isolement. En uiteindelijk op straat terecht.

Het gaat allang niet meer om de mensen en het welzijn van de uitkeringsgerechtigde. Het gaat om het wegwerken van werkeloosheidscijfers.
Men ziet niet dat het de inkomensproblematiek van de onderklasse niet oplost. Iemand die voor tweederde werkeloos is, wordt tegenwoordig niet meer als werkeloze gerekend. Hoewel: Met het derde deel van een job, vaak niet eens best betaald, is geen toekomst op te bouwen. Vaak moet er nog een aanvulling bij tot bijstandsniveau. Het wil zeggen dat het aantal opgegeven werklozen een ander en veel lager getal is, dan de behoefte aan werk door de ingeschreven werklozen. Een vorm van creatief boekhouden. Maar nog steeds zijn er te veel werklozen naar de zin van de ijverige rekenaars. En ze schudden een nieuw middel uit de mouw om uitkeringstrekkers die werkeloos zijn, werk te geven met behoud van, jawel, diezelfde uitkering. Dat is tegen de arbeidsethos in die de oude liberalen er zelfs op na hielden: door arbeid moet je er op vooruit kunnen gaan, je moet je ermee kunnen emanciperen. Maar dat staat bij de nieuwere liberalen niet meer in hun catechismus. Wie arm is kan arm blijven, en de wetenschap heeft toch al vastgesteld dat armoede erfelijk is; dus wat zou daar aan gedaan kunnen worden?

Daartoe is de jacht geopend op werkelozen en arbeidsongeschikten. Lang niet meer van gehoord: bonzai bomen hakkers en loempiakwekers.
Reïntegratiebedrijven kunnen op deze manier afgekeurde bosarbeiders en te duur geworden inlandse aspergestekers voor het uitkeringsbedrag hetzelfde werk laten doen als ze vroeger deden tegen een volwaardig loon. Maar dat is het juist, men zit te springen om een volwaardig loon om de armoede te bestrijden. Wanneer men op de voorgestelde wijze aan de slag zou gaan, dan mist men ten eerste een correcte beloning, en ten tweede een tegemoetkoming in de representatiekosten om op het werk te verschijnen. Want thuisblijven is zo duur niet als naar het werk gaan.
Er hoort ten eerste een fatsoenlijk stuk kleding bij en, ten tweede vervoer, zelfs al is het per fiets, is niet gratis en kan zelfs bij de belasting niet meer verhaald worden. Kleinere kosten zoals mogelijk koffiebonnen uit de kantine en vervanging van nu sneller slijtende zaken als schoeisel niet meegerekend. Het is absoluut niet aanlokkelijk om aan het werk te moeten als dit de verliesposten al bij voorbaat zijn.

Maar hoe begint dit proces met een reïntegratiebedrijf? Er valt een brief op de mat waarin je wordt uitgenodigd voor een voorlichtingsbijeenkomst met een reïntegratiebedrijf, zeg bureau Maatwerk. Kom je niet, dan wordt er door de "soos" meteen de helft van je driehonderd vrij besteedbare guldens ingehouden. Hoe je moest weten dat de gang naar deze voorlichting verplicht was, dat stond niet in de brief. Het bureau zelf meldde dat tot nu toe ook niet. Onwetende bestraft wegens gebrek aan voorlichting door de instanties zou ik dat noemen. Maar dat is nu het schrijnende aan de zaak, onwetendheid is bij de huidige uitvoerders al strafbaar, ook al zijn ze zelf nalatig. Het wordt afgewenteld op de "cliënt". Nog nooit is voorlichting verplicht geweest behalve in de bezetting. Dat mogen die organisaties wel eens in hun oor knopen. Maar voorlichting toen ging met bekendmakingen en bevelen.

Aan alle kanten wordt de druk opgevoerd. Toen onlangs in een commissie van de gemeente Leeuwarden de WIW als punt op de agenda stond kwam het al genoemde element van een andere geldstroom naar voren.
[Opm. secr. PEL: Dit is toch wat te onnauwkeurig. Het ging over de behandeling in de Raadsadvies Commissie van een B&W-voorstel over het aanpassen van het subsidiebeleid 'activering uitkeringsgerechtigden' en het wijzigen van de Verordening subsidies en vrijlating arbeidsinkomsten uitkeringsgerechtigden.
Hierover berichtten wij eerder op 28-6-2000. Bedoelde Commissievergadering was op 29-6-2000. Het punt waar het de schrijver hier om gaat, is het 'Stipejild' ofwel 'steungeld' ofwel in feite een onkostenvergoeding van ¦500,-/jr. voor onkosten verbonden aan werkervaring. B&W geven dat geld aan Maatwerk en die kan al dan niet een onkostenvergoeding geven. In feite gaat het om een vergoeding voor kosten die bij regulier werk normaliter via de secundaire arbeidsvoorwaarden zijn geregeld, maar nu niet. Liep bedoelde vergoeding nu via de gemeente zelf, dan zouden de normale regels hebben gegolden voor bezwaar en beroep voor als je declaratie werd afgewezen, maar nu niet. Maatwerk is per slot een private instelling en zo zijn B&W mooi af van dat gezeur met bezwaar en beroep.
En let op: Dit gaat een systeem worden bij de overheid. Over enige jaren: Uitvoering huursubsidie geprivatiseerd?]
Omdat dit een andere voorziening was dan de reguliere, maar wel een vervanging daarvan, wilde de wethouder niet weten van een klachtenpunt. En dat is zelfs minder dan een vastgelegde klachtenprocedure.
[Opm. secr.: Wij hadden voorgesteld om dan klachten mee te laten lopen via de al bestaande interne klachtenprocedure bij de soos. Dat zou het werk besparen van het moeten 'optuigen' van een nieuwe regeling. Ook niet alle ambtenaren waren content met de gang van zaken zoals B&W dat wilden. De 'wandelgangen' melden soms ook wel eens wat...]
Door middel van een nieuw budget kunnen klachten worden voorkomen door die niet in de regelgeving op te nemen. Dit nu noem ik corporatisme in de slechtste zin van het woord, dat corporatisme dat over een groep beslist, waar die groep zelf geen inspraak in heeft. Het soort corporatisme waar de nationaal-socialistische staat op steunde na de Machtsübernahme.
Mevrouw Hafkamp (Groen links) bepaalt wel wat goed voor jullie is. Want wat bleek in de discussie: er komen hier in Leeuwarden geen klachten binnen.
Daar hebben we wel een vraag over door het volgende voorbeeld te schetsen.

Er is iemand getipt wegens fraude bij de sociale dienst. De tip blijkt nergens op te berusten en de korting, die zonder onderzoek - omgekeerde bewijslast - al was ingegaan wordt ongedaan gemaakt. Niet tevreden zendt het slachtoffer een brief waarin tegen de gang van zaken wordt geprotesteerd, met het duidelijke doel om in het dossier een punt te hebben waarop ze kan wijzen dat zij geen laakbare dingen heeft gedaan. Er komt een gedecideerde brief terug: Aangezien de maatregel voor U geen gevolgen heeft gehad is uw bezwaar niet ontvankelijk verklaard. Kortom de cliënt krijgt niets op papier om zijn onschuld zwart op wit te hebben. Dan is er geen klacht geregistreerd. Zo werkt dat tegenwoordig.

Je kunt nergens meer hen met je klachten, terwijl aan alle kanten de druk op het individu wordt opgevoerd. Dat moet ergens tot een overbelasting leiden. Dat kan overal zijn: in huis, in de wijk, aan de deur, of bij de bemiddelaar van de sociale dienst. Je kunt je voorstellen dat je als je totaal machteloos gemaakt bent en er niemand naar je wil luisteren, dat volgens nieuwe regels in bepaalde gevallen, zoals bij het "Stipejild", ook niet meer hoeft, iemand zich eens te buiten gaat. Wanneer iemand alle kanalen gestremd vindt, om zich te uiten is de reaktie begrijpelijk. Meer dan begrijpelijk, de wijze van werken van de instanties is eerder laakbaar. Degene die ervoor verantwoordelijk zijn, zijn mensen als de genoemde wethouder. Zij heeft ook voor de toekomst lichamelijk geweld tegen haar ambtenaren gesanctioneerd. Zij zou daar voor moeten worden gestraft. Omdat zulke bewindvoerders zelf niet willen weten hoever ze zijn afgedwaald van het democratisch pad, zullen ze weer in de fout gaan, zodra er weer beperkingen van de meest democratische rechten op het spel staan. Dat hadden de leden van de commissievergadering die ik bijwoonde niet door.
Op de klachtenprocedure werd alleen een voorbehoud gemaakt door de SP en Van Olffen, die zich particulier openstelde voor klachten.

Jan Post
Einde ingezonden brief Jan Post. Commentaar tussen []

Over hoe het verder ging met het 'Stipejild':

Op 10-7-2000 volgde de gemeenteraadsvergadering waarin opnieuw het B&W-voorstel op tafel lag. Jan van Olffen (PvdA) diende een motie in over het 'Stipejild' waarin hij vroeg om een klachtenprocedure en voorstelde dit te regelen via de interne klachtenprocedure van de soos.
Zijn motie werd met 13 stemmen voor en 19 tegen verworpen. Voor stemden alleen: De SP, Addy Stoker (ChristenUnie/SGP) en de hele PvdA-fractie.
Dat laatste is op zich al een klein wonder...
PAL/GroenLinks stemde tegen wat gezien de manier hoe ze zich graag profileren, teleurstellend was. Maar ja, het was HUN wethouder nietwaar...
Van Olffen was na afloop met name teleurgesteld over de houding van het CDA en de VVD. Ze waren nl. eerst wat vaag geweest en niet direct afwijzend, maar hadden uiteindelijk toch tegen gestemd. Ook had er wat een sfeertje geheerst van dat het je wat kwalijk werd genomen dat je 'zomaar' een motie indiende...
Voor dat laatste heb ik wel een verklaring: Dat is de hele mentaliteit van het 'consensus-denken'; het sfeertje van 'wij met z'n allen'. Ook een corporatistische mentaliteit als je het mij vraagt. Bij het PEL hebben we ons met name gestoord aan de houding van PAL/GroenLinks; niet alleen met betrekking tot deze motie, maar al langer aan hun hele opstelling en stemgedrag, o.a. op het punt van de Stedelijke Vernieuwing.
Maar ach: Als we het wethouders-pluche maar onder de billen hebben nietwaar?

secretaris PEL