LEEUWARDEN - Voor de 4100 bijstandsgerechtigden in Leeuwarden is er volgend jaar bij wijze van proef veel minder papieren rompslomp. Met ingang van januari worden de zogeheten inkomstenbriefjes afgeschaft. Het is een proef van twee jaar, samen met de steden Apeldoorn en Tilburg. De betrokken ambtenaren kunnen op deze wijze meer tijd vrijmaken voor het opsporen van fraude. Dat zal voortaan ook harder worden gestraft.
Meer hierover op pagina 21.

CONTROLER STEUNFRAUDE WORDT AARDIGER EN STRENGER

LEEUWARDEN - De Leeuwarder Sociale Dienst gaat de 4100 bijstandsgerechtigden voortaan vriendelijker controleren op fraude en strenger straffen als steunfraude wordt ontdekt.
Er komt ruime voorlichting over de bijstandsregels, gekoppeld aan stelselmatige vergelijking van databestanden, een selectieve controle en een snellere bestraffing.

Het gaat om een proef van twee jaar, waarvoor Leeuwarden, Apeldoorn en Tilburg samen ruim ¦1,7 miljoen hebben ontvangen van het ministerie van sociale zaken.
Het departement vindt dat de controle op bijstandsfraude in den lande sterk voor verbetering vatbaar is.
[De proef staat bekend als het 'LAT-project', dus Leeuwarden, Apeldoorn, Tilburg.]

Met ingang van januari [dat wordt dus enkele maanden later] worden de maandelijkse inkomstenbriefjes afgeschaft. In plaats daarvan krijgen de bijstandstrekkers mutatieformulieren, zoals die ook al voor de uitvoering van de kinderbijslag in zwang zijn. Cliënten van de sociale dienst moeten hierop zelf wijzigingen in hun persoonlijke omstandigheden doorgeven.

Daarnaast krijgen zij eens per halfjaar een statusformulier met alle relevante gegevens, dat zij naar waarheid moeten aanvullen of ondertekenen. Deze verlichting van de papieren rompslomp biedt de ambtenaar gelegenheid meer werk te maken van controle buiten de cliënt om.
[Het klinkt aardig, de afschaffing van de inkomstenbriefjes, maar hoe hoog wordt de prijs die men hiervoor gaat betalen?
Wordt het een soort Stasi-achtige situatie waarbij men er nooit zeker van is op welke wijze men nu weer in de gaten wordt gehouden?
Een situatie waarbij iedereen wordt beschouwd als potentiële fraudeur, waarbij je voortdurend je 'onschuld' moet bewijzen?
Vermoedelijk gaat het er om naar buiten toe een dergelijk beeld te scheppen waarbij het realiteitsgehalte er minder toe doet: Aldus krijg je een sfeer van permanente 'angst' of 'dreiging' in de zin van : 'Je wordt permanent in de gaten gehouden, dus probeer maar niks...'
Kortom: Gewoon een DDR-modelletje.]

Hiertoe zal via het landelijke inlichtingenbureau [Niet te verwarren met de SIOD, de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst; het nieuwe broertje van de FIOD] vaker worden nagegaan hoe betrokkenen bij andere uitkeringsinstanties, de Belastingdienst en de studiefinanciering bekend staan. Verder zal de sociale dienst "risicoprofielen" opstellen. Mensen die aan zo'n profiel voldoen, zullen extra worden gecontroleerd.
[Op 14-12-2000 behandelde de Commissie Welzijn het voorstel. Bij het voorstel hoorde uiteraard ook een nota 'Het LAT-Project', 'Een LAT-relatie in hoogwaardige handhaving Abw'.
Hierin wordt o.a. gesproken over twee soorten risico's voor een sociale dienst: Ten eerste is SZ in haar controlepraktijk afhankelijk van andere bronnen, waarvan de tijdige beschikbaarheid en daadwerkelijke toegankelijkheid in de huidige praktijk een controlerisico van de eerste soort vormen; zo stelt de nota. Het valt simpel in te zien dat SZ het liefst toegang zou hebben tot zoveel mogelijk bestanden en gegevens, alsof die bestanden en gegevens zouden zijn aangelegd en verzameld om SZ van dienst te zijn.
De nota stelt verder dat de uitvoeringsinstantie bij de controle van de aangereikte gegevens (deels) afhankelijk is van de betrokken cliënt zelf.
Het verhaal dat deze vertelt en de onderliggende bewijsstukken die deze zelf verstrekt vormen noodzakelijkerwijs een controlerisico van de tweede soort.
Maar: Wat kan of moet de aanvrager dan nog meer doen dan 'papieren bewijstukken' tonen?!
Getuigen meenemen?
SZ uitnodigen om maar op huisbezoek te komen?
Het antwoord is simpel: Per definitie kan 'de cliënt' nooit genoeg 'bewijsmateriaal' aandragen omdat er per definitie van uit wordt gegaan dat hij/zij een potentiële fraudeur is. De nota heeft het over 'het risico dat door de cliënt aangeboden papieren werkelijkheid niet vanzelfsprekend overeen behoeft te komen met de feitelijke. Daardoor kan de cliënt - die daar op uit is - de rechtmatigheids- of claimbeoordeling (deels) beïnvloeden.'
De nota stelt dat er daarom 'adequaat' moet worden gecontroleerd en dat de cliënt 'alle benodigde informatie' moet leveren. En dat gaat dus veel verder dan alleen papieren bewijsstukken. De nota noemt op dit punt:

Kortom: Een Big Brother scenario en geregeld een intimiderend 'verhoor'?
Privacy is uiteraard een vies woord, want 'een bijstandstrekker heeft geen privacy' bralde Arie van der Zwan al vele jaren geleden.]

Directeur Oebele Herder wilde gisteren niet zeggen welke risicoprofielen zijn voorzien. Het ministerie van sociale zaken stelt wel als eis, dat bijstandstrekkers op hun verzoek krijgen te horen of zij in een risicogroep zijn ingedeeld. De profielen worden opgebouwd uit objectieve gegevens en op basis van ervaringscijfers en de persoonlijke situatie van de betrokken cliënt.
[Hierin zit pas goed het heikele punt van de hele operatie: Op 14-12-2000 beweerde wethouder Hafkamp tijdens de behandeling in de Commissie Welzijn dat een risicoprofiel geen risicogroep was, maar hoe zou dat dan moeten? Door op bovengenoemde wijze 'risicoprofielen' samen te stellen, schep je nl. gewoon risicogroepen; dat is het punt. Hafkamp haalde als voorbeeld een onderzoek uit Enschede aan waaruit zou zijn gebleken dat mensen met Abw plus neveninkomsten veelal een onjuist bedrag opgaven qua hoogte van de bijverdiensten. Het gaat hier dus vooral om deeltijdbaantjes met een aanvullende bijstandsuitkering.
Hoe dat dan allemaal was vastgesteld vertelde ze er niet bij. Alsof er in sommige gevallen niet gerommeld wordt met de afdracht van loonbelasting en sociale premies door de werkgever, terwijl de werknemer dat niet eens hoeft te weten. En alsof SZ er niet om bekend staat dat als je een tijdelijk deeltijdbaantje hebt, SZ administratief maanden van slag is als je dat baantje niet meer hebt?
Ofwel: Maandenlang daarna gedonder om het juiste uitkeringsbedrag weer te krijgen. En wat zou in dat 'Enschede-model' dan het risicoprofiel moeten zijn? "Mensen met bijbaantjes"? Alsof je daarmee niet op voorhand een hele groep mensen in de verdachtenbank zet.
Ik verwacht overigens niet dat een 'risicoprofiel' zal worden: 'Allochtonen', omdat dat politiek zwaar beladen is en meteen een rel oplevert, maar tegen andere groepen verwacht ik wel 'risicoprofilering'.
Wat bv. te denken van 'alleenstaanden'? Potentieel gevaar voor 'partnerfraude' toch? Iedereen 'weet' toch dat alleenstaanden niet echt bestaan en dat ze allemaal stiekum een geld inbrengende 'partner' hebben, vooral alleenstaande vrouwen met kinderen?!
Het principiële bezwaar tegen 'risicoprofielen' is dat statistische gegevens ('objectieve gegevens') niets zeggen over een individu, ervaringscijfers ook niet en de persoonlijke situatie van iemand ook niet en dat je op voorhand wordt gestigmatiseerd en je in feite voortdurend je onschuld moet bewijzen.
Kortom: Je moet de juiste 'gezindheid' vertonen.
Wel of niet frauderen is nog altijd een individuele beslissing, geen 'groepsbeslissing'.
Vaak wordt als argument tegengeworpen: Wie niets te verbergen heeft, heeft ook niets te vrezen.
Oh nee? Wat te denken van het voortdurend inwinnen van informatie achter iemands rug om, de buren met wie je in onmin leeft, SZ die je geregeld aan een 'verhoor' onderwerpt en je achtervolgt met hun voortdurende wantrouwen?
Wie meent dat hij niets te verbergen heeft, moet zijn voordeur maar permanent open zetten of zijn huissleutel afgeven bij SZ of de politie. Tegen een camera in de woonkamer hoeft dan ook geen bezwaar te bestaan. Niets te verbergen toch?
Het komt er m.i. op neer dat in feite een 'zwarte lijst' met namen erop van mensen die in het verleden werden veroordeeld voor bijstandsfraude, als 'risicoprofiel' nog eerlijker is dan dit, omdat het dan gaat om feiten, gepleegd door individuele personen.
Natuurlijk zit ook hier een bezwaar aan: Het spreekwoord zegt: 'Eens een dief, altijd een dief' en dat is ook niet juist omdat iemand die 1 keer 'de fout' in gaat daarmee niet automatisch in herhaling vervalt. Ten tweede zijn er ook gradaties: Een administratieve 'maatregel' of 'boete' (Wet Boeten en Maatregelen) is minder 'erg' dan een veroordeling door de rechter. Dat laatste gebeurt pas boven een bepaald fraudebedrag.]

Herder hoopt, dat de nieuwe wijze van werken tot een grotere pakkans leidt.
Als gevolg daarvan kan frauduleus gedrag sneller worden bestraft, voordat de bedragen zo hoog oplopen dat de strafrechter er aan te pas moet komen.
Sociale diensten mogen fraudes tot ¦12.000 bestuursrechtelijk afhandelen.
Einde LC-bericht. Commentaar tussen [].